కోర్కెలు, వెలితి, అశాంతి, జీవితార్ధం

అయితే ఈ కోర్కెలనేవి ఎలా కలుగుతాయో చూద్దాం: గత క్షణాల్లో మనం నిమగ్నులమై ఉన్న అనుభూతి ఏమైనా మనకు గుర్తు వచ్చిందనుకోండి. దానిని తిరిగి అనుభవిస్తున్నప్పుడు దాన్ని ఇతరమైన వస్తువుగా చూస్తున్నాము కాబట్టి అది లేదనే వెలితి మనకు అనిపించి దాన్ని దరిచేర్చుకోవాలననీ,దాన్ని పొందాలనీ కోరుకుంటాము. ఆ అనుభూతి బాధాకరమైనదిగా అనిపిస్తే దాన్నుంచి దూరంగా జరిగి పోవాలనుకుంటాము. మన కోర్కేలు, అసహ్యాలూ ఈ విధంగా ఏర్పడతాయి. సుఖాన్వేషణ, దుఃఖనివారణ ఇలాంటి యత్నానికి ముఖ్య లక్షణాలు. మనం పునరావృత్తం చేసి చూచుకునేప్పుడు ఒక వెలితిని గానీ, భయాన్నిగానీ అనుభవించడమే మన మనసులో అశాంతిని కల్పిస్తుంది. మన కోర్కెల ధేయమంతా ఆ వెలితినీ అశాంతినీ తొలగించడానికే. మన రాగ ద్వేషాలకూ, కోర్కెలకూ, భయాలకూ మూలం ఇక్కడే ఉంది.

మన కోర్కెలు విఫలమైనప్పుడూ, మన భయాలతోనూ, ద్వేషాలతోనూ మనం సమాధానపడలేనప్పుడూ, మనం నిరుత్సాహమూ, నిస్పృహే కాక, ఒంటరి తనం, దీనత లాంటి క్లేశాలకు లోబడై, ఒక్కొక్కప్పుడు మనకు జీవితం మీదనే విసుగు పుట్టి, విరక్తి కలిగుతుంది. ఇలాంటి సమస్యల పరిష్కారం గురించి "సంఘర్షణ-మనశ్శాంతి" అనే వ్యాసంలో ఈ క్రింద రాశాను.

అస్థిరతా, చంచలత్వమూ మనసు స్వభావంలోనే ఉంది. స్థిమితమంటే దానికి తెలియదు. అయితే అలాంటి అస్థిర స్థితి అసహనీయం అనుకుని దాన్నించి తప్పించుకోవడానికి అది సతతమూ ప్రయత్నిస్తూనే ఉంటుంది. కానీ ఆ ప్రయత్నం చేసినకొద్దీ అ స్థిమితం దూరమవుతూనే ఉంటుంది. నిరంతరం గత స్మృతుల్ని ఙ్ఞాపకం, భవిష్యత్తుని ఊహించుకుంటూ ఉండడం, ఏదైనా వ్యాపకం కల్పించుకోవడం, వినోదాల్లోనూ, మద్యంలోనూ మునిగి పోవడం, పగటి కలలు కంటూ ఉండడం లాటి కార్యక్రమాలు మన శూన్యతనించి పలాయనం చేసే ఉద్యమంలో భాగాలు. ఈ ప్రయత్నాలన్నీ న్సిష్ఫలమైనవే. ఎందుకంటే మనం కూర్చుకున్న అనుభవాలన్నిటికీ అడుగున ఉండేది మన స్వస్వభావం ఆ శూన్యతే. దానితో ఎంత పోరాడినా అది ’నేను ఇంకా ఇక్కడే ఉన్నా’అని మనకు గుర్తు చేస్తూనే ఉంటుంది.

ఇలాంటి పరిస్థితుల్లో ఏదో చదవడం కారణంగానో, ఎవరో చెప్పడం మూలకంగానో ఒక్కొక్కప్పుడు ఆధ్యాత్మికంలో పడతాం, దాని వల్ల మనసు దే్నిలోనైనా లగ్నమవుతుందేమో ననీ, మనకు ఏదో విధంగా శాంతి కలుగుతుందనీ, జీవితం సార్ధకమవుతుందనీ ఆశతో.

కోర్కె అనేది ఏర్పడడానికి కారణం గత స్మృతి ఏదో ఒకటి స్మ్రరణకి వచ్చి అది ఆకర్షణీయంగా కనిపించడమే. ఆ ఆకర్షణ దాన్ని గురించిన పూర్వానుభవం మీద ఆధారపడి ఉంటుంది. ఆ అనుభవం గతంలో బాధాకరమైనదైతే ఇప్పుడు అది ఏహ్యంగా కనబడుతుంది. అంటే ప్రస్తుతం దాన్ని మళ్ళారాకుండా ఎలా నివారించాలా అనే ప్రయత్నం. ఈ విధంగా కోర్కె, నివారణలు మన శూన్యతబారినించి తప్పించుకునేందుకు సాయపడతాయి. కోర్కెలోని ఉద్దేశ్యం సుఖం; పూర్వం మనం అనుభవించిన సుఖాన్ని మనం తిరిగి సంపాదించుకోవాలనే. ఆలాగే, నివారణలోని ఉద్దేశ్యం పూర్వం మనం అనుభవించిన దుఃఖాన్ని పునరావృత్తం కాకుండా నివారించుకోవాలని. ఈ విధంగా క్లుప్తంగా చెప్పాలంటే మన మానసిక జీవితం అంతా కోర్కెల ద్వారా సుఖాపేక్ష, నివారణ ద్వారా దుఃఖ నిరోధం కోసమే.

యూజీ అన్నట్టూ, మనో ప్రవృత్తి అంతా మన జీవితం అంతా ఒక్క క్షణం కష్టం లేకుండా శాశ్వతంగా, నిర్విరామంగా సుఖంగా ఉండాలనే ప్రాతిపదిక మీద జరుగుతుంది. కాని దురదృష్టవశాత్తూ అలాంటి శాశ్వతత్వం అసంభవం. అలాంటి శాశ్వతాన్వేషణే మానవ దుఃఖానికి మూలకారణ మంటారు యూజీ. ఆ అన్వేషణే మన అనుభవాల్ని ఒక గొలుసులాగా కలిపి వాటిని ఎడతెగకుండా చేసి మనకి మనో స్థితులని కల్పిస్తుంది. అదే లేకపోతే ఏ అనుభవానికి ఆ అనుభవం ప్రత్యేకమై, తక్కిన అనుభవాలతో లంకె లేకుండా, మనో స్థితులను కల్పించకుండా ఉంటుంది. కోపం, భయం, అసూయ, ద్వేషం, ప్రేమ (మనం ప్రేమ అనుకునేది), దీనత లాంటివన్నీ మనో స్థితులు. మన మానసిక సమస్యలన్నీ మనో స్థితులకి సంబంధించినవే. క్షణంలో పుట్టి మరో క్షణంలో పోయే అనుభవాలలో మానసిక సమస్యలుండవు. మనో స్థితులకి కాలంలో కొంత వ్యవధి ఉంటుంది. వాటి వల్లనే మనకి కాలమనే భావం కలుగుతుంది. మన మానసిక సమస్యలన్నీ కాలభావంలో పుట్టినవే. రాగ ద్వేషాలకూ, భయోత్సాహాలకూ, ఈర్ష్యాసూయలకూ, గొప్పతనానికీ, న్యూనతా భావానికీ, ఇన్నెందుకు, మన మానసికానుభవాలన్నీ కాలానుభవం ద్వారానే జరుగుతాయి. కాలం మనకు ఆశని కల్పిస్తుంది, నిరాశనూ కల్పిస్తుంది. వార్ధక్యం, జాడ్యం, మృతి విషయమై భయాన్ని కూడా ఏర్పరుస్తుంది. అందుకనే ఒక వైపు మన వాంఛా ప్రవృత్తి అంతా కాలం ప్రాతిపదిక మీదే జరుగుతున్నా, మరొకవైపు అది మనకు పరమ శతృవుగా కనిపిస్తుంది. దీనికి ముఖ్య కారణం మన మానసిక జీవితానికే కాలంలో ఒక అవధి ఉంటుందని మనం ఊహించుకోవడమే. అందుకనే కాలం పేరుతో ఒక దైవాన్ని కూడా సృష్టించాం (దీన్ని బౌద్ధ మతంలో చూడోచ్చు -- కాల చక్ర ధ్యానానికి బౌద్ధ మతంలో ఎంతో ప్రాధాన్యం ఉంది.)

మన మానసిక సమస్యలన్నిటికి మూలమైన పరిషకారం కావాలంటే కాలంలో మన మనో స్థితుల అవిరతత్వానికి ఆఘాతం కలిగించాలన్నమాట. అయితే అది ప్రయత్న పూర్వకంగా జరిగే పని కాదు. కారణం ప్రయత్నం కూడా కాలంలో జరిగే వ్యాపారమే కనక. ఏయే విషయాలపై మనం రాగ ద్వేషాల్ని ఏర్పరచుకున్నామో ఆ విషయాలపైన మన వ్యామోహాన్ని విసర్జిస్తే, మానసిక సమస్యలకి తావే ఉండదు. అయితే ఇలాంటి పరిష్కారాన్ని మనం ఆమోదించలేం. వ్యామోహాల్లేకపోతే, కోర్కెల్లేకపోతే ఇంక బతకడం ఎందుకూ అని మన మనసు ప్రతిఘటన చేస్తుంది. ఇక్కడ మనం చేస్తున్న పొరబాటేమిటంటే వ్యామోహం లేకపోవడం కోర్కెల్లేకపోవడం ఒకటే అనుకోవడం. జీవించడనికి మనకి కొన్ని విషయాలు అవసరం. అవిలేకుండా మనం బతకలేం. ఉదాహరణకి తినడానికి ఆహారం, కట్టుకోడానికి బట్టా, ఉండడానికి ఇల్లూ, సంతానోత్పత్తికి లైంగిక వ్యవహారం. అయితే వీటిల్లో ప్రత్యేకంగా ఫలానాది ఉండాలి, లేకపోతే బతకలేమూ అనుకోవడమే వాటిపై వ్యామోహ పడడం. వ్యామోహమంటే ’ఇది లేకపోతే నాకు జరగదు’ అనుకోవడమే. అదే మన రాగ ద్వేషాలకీ, అంతిమ పర్యవసానంలో మన దుఃఖానికి కారణం. మరో మాటలో చెప్తే మనం సుఖాన్వేషణలోనూ దుఃఖనివారణలోనూ మునిగి ఉన్నంతకాలం మనకి దుఃఖం తప్పదు.